Çöplükte trilyonlar yatıyor
- Created on Sunday, 16 November 2014
Dünya genelinde hızla artan nüfusla ortaya çıkan çöp miktarı da her geçen gün artıyor. Bilim adamları, çoğalan nüfusunun yarattığı çöp dağlarından kurtulabilmenin yollarını araıyor ve bu konuyla ilgili teknolojiler geliştiriyor. Oluşan çöplerin toplanması, depolanması yada yok edilmesi için her geçen gün yeni bir sistem oluşturuluyor. “Yeniden kazanım” ve “geri dönüşüm” de bu sistemin bir parçası ve sağladığı ekonomik kazançla da gelişmiş ülkelerde en çok kullanılan yöntemlerden birisi. Türkiye’de de geri kazanım ve geri dönüşüm uygulamasının işleyebilmesi için gerekli olan ortam var. Ancak toplumda konuyla ilgili yaygın bir bilinç ve duyarlılık olmadığı için bu yolla sağlanabilecek trilyonlarca liralık kazanç ve çevre temizliği açısından oluşabilecek kazanımlar çöp dağlarının karmaşık ve çirkin dünyasında kaybolup gidiyor.
NEDİR GERİ KAZANIM VE GERİ DÖNÜŞÜM ?
Avrupa'da pek çok ülkede kullanılan ve kullanılabilir atıklar için hazırlanmış özel bölmelere ayrılan çöp kutuları yavaş yavaş Türkiye'de de görülmeye başladı. Ancak henüz sayıları çok az.
Çevre Koruma ve Ambalaj Atıkları Değerlendirme Vakfı Projeler Koordinatörü Cezmi Neyim geri kazanım ve geri dönüşümü şöyle açıkladı: “Geri kazanım ve geri dönüşüm birbirinden farklı kavramlardır. Geri kazanım, geri dönüştürülebilir atıkların normal çöplerden ayrı olarak toplanması temiz bir şekilde saklanmasıdır. Geri dönüşüm ise toplanan bu atıkların bir geri dönüşüm sanaayii kuruluşunda işlenerek tekrar çeşitli şekillerde kullanıma sunulmasıdır.”
Geri kazanım ve geri dönüşümün Entegre Atık Yönetimi denilen bir sistemin birbirini temamlayan iki parçası olduğunu belirten Neyim, evlerimizde oluşturduğumuz çöplerin içinde yeralan plastik, cam, kağıt, metal ve karton kutuların geri dönüştürülebilir atıklar olduğunu belirtti.
YILDA 20-22 MİLYON TON ÇÖP ÜRETİYORUZ
Vahşi dopolama sahası adı verilen alanlarda biriktirilen çöpler, çevre ve insan sağlığını her geçen gün daha fazla tehdit ediyor.
ÇEVKO’ nun verdiği bilgilere göre türkiye yılda yaklaşık 22 milyon ton çöp üretiyor. Bu rakam sadece evlerden toplanan yani belediyelerin toplamakla yükümlü olduğu çöp miktarı. Bunun dışında sanayi kuruluşlarının ürettiği çöpler de var.
ÇEVKO Proje Koordinatörü Neyim yaptığı açıklamada, “Ağırlık olarak bu atıkların yüzde 12 veya 15’i geri kazanılabilir atıklardan oluşuyor. Miktar olarakdta bizim çöpümüz içerisinde 2,5 - 3 milyon ton, değerlendirilebilir atık var. Hacim olarak baktığımız zaman bizim toplam çöp hacmimizin yüzde 35 ‘ini temsil ediyor.” şeklinde konuştu.
Neden geri kazanımın cevaplarından birisi bu.
NEDEN GERİ KAZANIM?
Türkiye'de yerleşmiş bir belediyecilik sistemi var. Belediyeler oluşturulan çöpleri topluyor.
Sadece evsel atıklarla ilgili olarak çalışmalar yaptıklarını belirten Neyim, geri kazanımın getirdiği ekonomik kazanç miktarı hakkında da bilgi verdi. Neyim, “2,5 - 3 milyon ton ambalaj atığını hiç bir işlemden geçirmeden sadece geri kazansanız, yani plastiği, kağıdı, metali, camı normal çöpünüzden ayırıp koysanız, buradan elde edilen kazanç yaklaşık 100 trilyon lira. Örnek vermek gerekirse bir kilo kullanılmış pet fiyatı 120 bin lira, 1 kilo camın fiyatı 15 bin lira, kağıdın cinsine göre kilosu 40 ila 110 bin lira arasında değişiyor. Biz ne yapıyoruz? Bu değerli addeleri elimizle hergün çöpe atıyoruz. Yani yılda 100 trilyon liradan fazla bir kazancı bu şekilde ellerimizle çöpe atıyoruz” dedi.
Enerji ve hammadde kazancı
Geri kazanılan yani toplanan kullanılabilir atıkların bir diğer getirisi ise bu atıkların işlenmesi yani geri dönüşümü sonucunda ortaya çıkıyor. Neyim’in verdiği bilgilere göre bir ağacı kağıda dönüştürene kadar 100 birim enerji kullanılıyorsa, kullanılmış bir kağıdı geri dönüştürürken bu oran 10 birim civarına iniyor. Çünkü işlemesi daha kolay. Ayrıca bu şekilde üretimde kullanılan hammadde açısından da büyük bir kazanç elde ediliyor. Kağıt için ağaç, plastik için petrol kullanılmıyor.
Türkiye’de de geri dönüşüm sanayii oldukça gelişmiş durumda. Buna rağmen geri dönüşüm alanındaki kaybımızın bu kadar büyük rakamlarda olmasının sebebi ise toplum olarak bu konda bilinçsiz olmamız ve gerekli kanuni düzenlemelerin olmaması.
ÇÖPLERİMİZ ÇOK KALİTESİZ
Çöpünde kalitesi olur mu? demeyin. Dünya standartlarında çöpün kalitesi o ülkenin gelişmişliğinin bir göstergesi olarak değerlendiriliyor. Türkiye, çöp kalitesi açısından sınıfta kalmış durumda. Çünkü çöpün içindeki kullanılabilir malzeme ayrılmıyor.
Yani yemek artıkları, evlerden çıkan kimyasal atıklar hepqsi bir arada toplanıyor. Bu da geri kazanım alanında çok büyük kayıplara neden oluyor. “Bizim atıklarımız karışık toplanıyor” diyen Neyim, en büyük sorunlarında burada oluştuğunu belirtti.
Neyim, “Atıklar karışık toplanınca kirleniyor ve değerini yitiriyor. Ayrıca bu atıklar işlenmeden önce tekrar temizliğe tabi tutuluyor. Bu da geri dönüşüm sanayiine fazladan bir mali külfet getiriyor. Bir örnek vermek gerekirse Derince’de Yeşil Plastik adı altında bir geri dönüşüm fabrikası kuruldu. Oldukça da büyük bir yatırımdı. Ancak buraya gelen kullanılmış plastik malzeler çöplüklerden toplanan malzemeler olduğu için temizlik maliyeti çok yükseldi. Bir süre sonra fabrikanın geri dönüştürerek ürettiği plastik hammadde orjinal plastik hammaddesinden daha pahalıya mal olmaya başladı ve fabrika şu anda kapalı. Tek nedeni temiz plastik atık bulunamaması” dedi.
AZ ATIK TOPLANIYOR AMA NASIL TOPLANIYOR?
Türkiye'de sayıları tam olarak bilinmemekle birlikte oldukça geniş bir kitle, hayatını çöplüklerden topladıkları geri dönüştürülebilir atıkları toplayıp satarak hayatını sürdürüyor.
Düzenli bir sitemi yok. Çöplerin toplanıp döküldüğü açık alanlardan yada şehir içlerindeki çöp konteynerlerinden atıkları toplayan vatandaşlar vasıtasıyla cam, plastik, metal gibi geri dönüştürülebilir atıklar toplanıp satılıyor. Ama bu sağlıklı ve verimli bir yöntem deği. Ayrıca Neyim’in verdiği bilgilere göre bu yöntem ekonomik bir yöntem de değil. Çünkü çöpler toplandıktan sonra atık sahalarına taşınıyor. Ayrıca bir de oralardan toplanıp tekrar geri dönüşüm fabrikalarına getiriyor. Bu işlem sırasında kullanılabilir malzeme yoğun bir kirliliğe maruz kalıyor ve değerini yitiriyor. bazı yabancı ülkelerde çöp toplayan bu insanlar belediyeler tarafından ya da özel kuruluşlar tarafından eğitilerek işçi statüsünde çalıştırılıyor. Ülkemiz de de bu yöntemin uygulanması ileri vadede düşünülen projeler arasında.
YASAL BİR YAPTIRIM YOK
Avrupa’da bazı ülkelerde çöplerin içindeki geri dönüşümlü maddelerin ayrı toplanması yasal bir zorunluluk. Ancak ülkemizde böyle bir uygulama yok. herkes çöpünü istediği şekilde atabiliyor. Neyim’in verdiği bilgilere göre bu konu ile ilgili baz yönetmelikler var fakat yaptırımları yok. Bu alanda hazırlanacak yasal bir düzenlemeye ihtiyaç var. Ambalajlı mamul üreten firmalariçin yasal bir zorunluluk var. Bu firmalar her yıl ürünleri için kullandıkları malzemenin belirli bir miktarını geri dönüştürmek zorunda.
Bu miktarın ne kadar olacağı Çevre Bakanlığı tarafından belirleniyor. Geçen dönemin rakamlarına göre firmalar ürünleri için kullandıkları cam miktarının % 36’sını, plastiğin % 30’unu, metalin % 25’in, içecek kartonlarının % 20’ sini geri dönüştürmek zorunda. Ancak ambalajlı ürün ürettiği halde bu uygulamaya katılmayan yani yasal olmadan çalışan firmaların sayısı da oldukça fazla.**
NE YAPILABİLİR?
Herşeyden önce çöpleri toplayan yerel yönetimlerin bu konu hakkında bilgilendirilmesi gerekiyor. Yerel yönetimlerde sorumlu oldukları alanda geri dönüşümün önemini ve sağladığı ekonomik kazançları halka anlatmalı ve bu şekilde işleyen bir sistem oluşturulmalı. ÇEVKO Vakfı, belediyelerle uygulamalı çalışmalar yapıyor. Geri kazanım ve geri dönüşüm sisteminin tam ve doğru olarak uygulanabilmesi için gerekli projeleri gönüllü olarak hazırlıyor ve kullanıma sunuyor. Geri kazanım sistemini oturtmak belediyeler için aynı zamanda büyük bir gelir demek. Çünkü bu sayede hem bu hacmi büyük atıklar için harcanacak taşıma ve alan masrafından kurtulunuyor hem de geri kazanılan bu atıkların geri dönüşüm sanayiine satılmasıyla ek gelir elde ediliyor. ÇEVKO’nun çalışmaları hakkında bilgi veren Neyim Türkeye’de halkın konu hakkında çok bilinçsiz olduğunu ama detaylı olarak anlatıldığında ve yaralarından bahsedildiğinde çalışmaya dört elle sarıldıklarını belirtti ve belediyelerin ve çevre Bakanlığı’nın bu konuda daha duyarlı çalışmalar yapması gerektiğini vurguladı.
ÇEVREYİ KORUMAK AÇISINDAN ÇOK ÖNEMLİ
Tekrar kullanılabilir atıkların geri kazanımı çevre açısından da çok önemli. Doğaya atılmış bir pet şişenin yok olması için 1000 yıl geçmesi gerekiyor ve dünya bir yılda tonlarca pet şişe kullanıyor. Bu atıklar gelişi güzel doğaya terk edildiğinde bir süre sonra oluşan kirliliği temizlemek için yine çok büyük rakamlar ödeniyor. Bütün bu zahmete ve harcamalara katlanmamak ve üstüne üstlük büyük ölçüde gelir elde etmek için yapılacak şey aslında çok basit. Kullanılabilir atıkları diğer çöplerden ayrı toplayıp bu amaçla üretilmiş özel kumbaralara bırakmak. Eğer bu tarz atık kumbaraları yoksa yetkililer bu konuda uyarmalı ve çöpe giden trilyorlarca liranın kurtarılmasını sağlamalıyız.
ELİNİZİN ALTINDA BULUNMASI GEREKEN BİR KİTAP
Ayrıca çevre hakkında yaptıkları ses getirici çalışmalarla adını duyuran Doğal Hayatı Koruma Derneği, evlerimizde, iş yerlerimizde bu konu hakkında neler yapabileceğini belirten ve pratik öneriler getiren bilgilindirici bir kitap yayınladı. Doğadaki Ayak İzlerimiz adını taşıyan kitap çevre konusunda duyarlı herkesin özellikle de öğretmenlerin ve ebevenlerin elinin altında olması gerekin bir kitap.
Kitabı edinmek için Doğal Hayatı Koruma Derneği’nin 0 212 528 20 55’i arıyarak gerekli bilgileri edinebilirsiniz.
Aslında çevre için ve ekonomi için yapabileceğimiz şeyler o kadar çok ve basit ki. Sadece birazcık duyarlılık, birazcık ilgi ve çöplerle kullanılabilir atıkları ayrabileceğimiz iki çöp kovası. İyi bir başlangıç için yeterli.
**Rakamlar ÇEVKO tarafından verilmiştir.
Tabii kaynakların sınırsız olmadığı, dikkatlice kullanılmadığı takdirde bir gün bu kaynakların tükeneceği şüphesizdir. Kaynak israfını önlemenin yanında, hayat standartlarını yükseltme çabaları ve ortaya çıkan enerji krizi ile bu gerçeği gören gelişmiş ülkeler atıkların geri kazınılması ve tekrar kullanılması için yöntemler aramış ve geliştirmişlerdir. 
Atıkların önemli bir miktarını geri dönüştürülerek ve yeniden kullanılabilir malzemeler yapılmaktadır. Örneğin; atıklar içindeki cam, metal, plastik ve kağıt/karton gibi atıklar çeşitli işlemlerden geçirilerek yeni bir hammadde olarak değerlendirilebilmektedir. Bu atıkların hammadde gibi kullanılarak şişe, kutu, plastik, kâğıt, gübre gibi yeni bir maddeye dönüştürülmelerine geri dönüşüm denir. Sağlıklı bir geri dönüşüm sisteminin ilk basamağı ise bu malzemelerin kaynağında ayırmak sureti ile toplanılmasıdır. Geri dönüştürülebilir nitelikteki bu atıklar normal çöple karıştığında bu malzemelerden üretilen ikincil malzemeler çok daha düşük nitelikte olmakta ve temizlik işlemlerinde sorunlar olabilmektedir. Bu yüzden geri dönüşüm işleminin en önemli basamağını kaynakta ayırma ve ayrı toplama oluşturur. 
Geri Dönüşüm Sisteminin 5 Temel Basamağı:
